Ki Teicei

Między kolektywizmem, a indywidualizmem

Refleksja nad paraszą Ki Teicei

Menachem Mirski

Ostatnich kilka tygodni spędziłem w Polsce. Musiałem wyjechać aby poprowadzić pogrzeb taty i pomóc mamie odnaleźć się w nowych warunkach, bez niego. Nie mając samochodu przez większość mojej czterotygodniowej podróży, byłem uzależniony od transportu publicznego. Pewnego dnia wsiadłem do autobusu w Przemyślu i poszedłem do kierowcy po bilet. Nie miałem w portfelu żadnych drobnych, więc kierowca nie mógł mi sprzedać biletu, ponieważ nie miał mi wydać. Kiedy wracałem na swoje miejsce w autobusie, starsza kobieta, prawdopodobnie emerytka dała mi 5 zł i powiedziała „proszę idź i kup sobie ten bilet”. Wróciłem do kierowcy, wziąłem bilet, podziękowałem kobiecie i oddałem jej resztę.

Innego dnia kupiłem mamie mały telewizor, żeby mogła go oglądać w ośrodku rehabilitacyjnym, w którym obecnie się znajduje. Mama dzieli pokój z trzema innymi kobietami. Była bardzo szczęśliwa, kiedy go dostała, ale jej pierwszym odruchem było podzielenie się nim z innymi: „Postaw go tak, aby inne panie też mogły oglądać”. Zastanawiałem się przez chwilę, po czym powiedziałem: „Jak go tak postawię, to ty nie będziesz mogła go oglądać, tylko inne panie”. „Mi wystarczy, że będę słyszeć” – odpowiedziała – „postaw go w ten sposób, przynajmniej na razie”.

Przytaczam te historie, ponieważ przedstawiają one zdrowe formy kolektywnego myślenia i działania. Ale czy myślenie kolektywne jest zawsze dobre i zdrowe? Czy zawsze  jest zalecane przez naszą „zorientowaną na społeczność” religię?

Porcja Tory na ten tydzień zawiera największą liczbę praw spośród wszystkich paraszy: jest w niej aż 72 pozytywnych i negatywnych przykazań. Wśród nich są takie, które wskazują na konieczność zbiorowej odpowiedzialności za siebie nawzajem w społeczeństwie:

Jeśli zbudujesz nowy dom, uczynisz na dachu ogrodzenie, byś nie obciążył swego domu krwią, gdyby ktoś z niego spadł (Pwt 21:8)

Innym dobrym przykładem zdrowego kolektywnego myślenia są prawa zwrotu utraconego zwierzęcia/przedmiotu:

Jeśli zobaczysz zbłąkanego wołu swego brata albo sztukę mniejszego bydła, nie odwrócisz się od nich, lecz zaprowadzisz je z powrotem do swego brata. Jeśli brat twój nie jest blisko ciebie i jeśli go nie znasz, zaprowadzisz je do swego domu, będą u ciebie, aż przyjdzie ich szukać twój brat i wtedy mu je oddasz. Tak postąpisz z jego osłem, tak postąpisz z jego płaszczem, tak postąpisz z każdą rzeczą zgubioną przez swego brata – z tym, co mu zginęło, a tyś odnalazł: nie możesz od tego się odwrócić. Jeśli zobaczysz, że osioł twego brata albo wół jego upadł na drodze – nie odwrócisz się od nich, ale z nim razem je podniesiesz. (Pwt 22:1-4)

Kolejny zestaw praw uczy nas społecznej odpowiedzialności za biednych i potrzebujących:

Jeśli będziesz żął we żniwa na swoim polu i zapomnisz snopka na polu, nie wrócisz się, aby go zabrać, lecz zostanie dla obcego, sieroty i wdowy, aby ci błogosławił Pan, Bóg twój, we wszystkim, co czynić będą twe ręce. Jeśli będziesz zbierał oliwki, nie będziesz drugi raz trząsł gałęzi; niech zostanie coś dla obcego, sieroty i wdowy. Gdy będziesz zbierał winogrona, nie szukaj powtórnie pozostałych winogron; niech zostaną dla obcego, sieroty i wdowy. (Pwt 24:19-21)

Prawa te mają nas nauczyć kolektywnej odpowiedzialności za siebie nawzajem. Uważam, że celem większości z nich ma być ich zinternalizowanie aniżeli miałyby być egzekwowane przez sąd, z prostego faktu, że sytuacje zwrotu utraconego przedmiotu często mają jedynie jednego świadka, a więc ich egzekucja prawna jest ograniczone. Ale nasza parsza zawiera również przykazania, które zdecydowanie ograniczają zakres kolektywnego myślenia i działania:

Ojcowie nie poniosą śmierci za winy synów ani synowie za winy swych ojców. Każdy umrze za swój własny grzech.  (Pwt 24:16)

Prawo to jest kolejnym wyrazem indywidualnej odpowiedzialności moralnej, która leży u podstaw żydowskiej koncepcji sprawiedliwości: jeśli czynisz dobro, zostaniesz nagrodzony, jeśli zrobisz zło, zostaniesz ukarany; nikt inny nie powinien być karany za twoje grzechy, nikt inny nie powinien być za nie obwiniany i żaden człowiek nie powinien być twoim kozłem ofiarnym. Jeśli tak się dzieje,  system, który stworzyłeś, jest wadliwy i niesprawiedliwy.

Chociaż nie jest rzeczą łatwą formułowanie tak ogólnych stwierdzeń, uważam, że nasza religia nie jest z natury ani indywidualistyczna, ani czysto kolektywistyczna. Obie skrajności, jeśli zastosowane jako jedyne, są szkodliwe dla społeczeństwa i życia ludzkiego. Radykalny indywidualizm może powodować obojętność na potrzeby i los innych. Radykalny kolektywizm, niezrównoważony wolnościami indywidualnymi, niesie ze sobą formy odpowiedzialności zbiorowej, które nigdy nie są sprawiedliwe i wywołują konflikty społeczne oraz resentymenty, zwłaszcza jeśli jest on wymuszony siłą lub przez rząd. Ale co najważniejsze, jeśli coś jest z góry zarządzone i egzekwowane, przestaje być dobrowolne. Tak więc wymuszony kolektywizm często zabija prawdziwe, zinternalizowane, dobre kolektywne myślenie, a także zabija empatię i współczucie, których, podług ich natury, nie można wymusić żadnym prawem ani systemem.

Kolektywne myślenie jest zawsze dobre, gdy jest dobrowolne. Dobre, zdrowe życie ma oba aspekty, kolektywny i indywidualny. Uwzględnia obie perspektywy w naszym codziennym doświadczeniu i wybiera między nimi w zależności od przypadku. Prawa zawarte w Torze zostały nam dane po to, aby nauczyć nas tej niezbędnej równowagi między tym, co indywidualne, a tym, co kolektywne. Te prawa, wraz z dojrzałością i doświadczeniem, pomagają nam rozpoznać, jaka perspektywa jest odpowiednia w danej sytuacji.

Szabat szalom!

Menachem Mirski

Menachem Mirski- student rabinacki w Ziegler School of Rabbinic Studies, American Jewish University, Los Angeles, USA.
Menachem Mirski is a Polish born philosopher, musician, scholar and international speaker. He earned his Ph.D. in Philosophy and is currently studying to become a Rabbi at the Ziegler School of Rabbinic Studies. His current area of interests focus on freedom of expression and thought as well as the laws of logic as it pertains to the discourse of ideology and social and political issues. Dr. Mirski has been a leader in Polish klezmer music scene for well over a decade and his LA based band is called Waking Jericho.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *