Chajej Sara (Bereszit 23:1 – 25:18)

Chajej Sara

(Bereszit 23:1 – 25:18)

Miriam Klimova

She was beautiful; jealous of her husband; she wanted to have her own place under the sun. She agreed to give up a peaceful, routine life in comfortable conditions for the dangers of a nomadic life with her beloved husband, who said that he talks with God. She was a mother who wanted the best for her child, and for his good she was even ready to act with cruelty.

” Now Sarah lived one hundred and twenty–seven years…” (Bereshit 23:1).

Why is the parsha called “Sarah’s life” rather than “Sarah’s death”? The name “Chayei Sarah” refers to the time when she lived, but the parsha describes only events after her death.

“Of the dead nothing but good is to be said”, but the tradition of learning and commenting the Torah tells us to disregard this rule, since it’s better to learn from someone else’s mistakes. She wasn’t really a perfect woman. In the situation with Hagar and Ishmael she said to Avraham: „Throw out this slave and her son, for the son of this slave will not inherit along with my son Itzhak„. We could try to explain her position. In the future this decision was supposed to prevent a fight over inheritance between Ishmael and Itzhak. But let’s look at this situation with more empathy. After all they lived near a desert!  Sending a woman and a child to the dry areas around Beer Sheva was basically a death sentence. Why not send them to some distant relatives. Not on foot of course, but on camels in the company of some household members. Avraham himself keeps quiet and fulfills his wife’s will, he sends away Hagar and his first-born son, giving them only bread and water for the road.

If in the case of “sacrificing Hagar and Ishmael” God ordered Avraham to listen to Sarah, then in the story of sacrificing Itzhak which we read in the previous parsha no one asks for her opinion. Fate turns against Sarah. The same father who sent his older son along with his mother to the desert, now takes also Sarah’s only son, for whom she waited for so long and whom she loved more than life itself. Did you ever wonder what she felt that day? Did she get out of bed? Was she able to eat? Did she cry? Scream? What thoughts were running through her head: “What did I do, what did I do!”?

There are many different meanings hidden in these lines. A Midrash  (Bereshit Raba 56, 8) reinterprets the Torah’s words and says that it only seems to Avraham that God expects him to sacrifice his son. Avraham actually didn’t understand what God was asking him to do:

 “The Holy One,  blessed be His name, told him: “Avraham… I didn’t say “kill him” [shechatehu], I told you “elevate him!” [haalehu]”. You lifted him up and you tied him to the altar, and now bring him down again!”.

The world play with  עָלָה  [alah], which has several meanings – to elevate, lift up, bring up a sacrifice – lets the Midrash suggest that Avraham’s trial was both successful and unsuccessful. Avraham proves that he is a man of faith, but he fails, because it turns out that his understanding of God’s nature is incorrect.

This story gives us a paradoxical lesson about life. It tells us that true faith is when someone is ready to sacrifice that which is most precious to them: their own life and their children’s lives. But at the same time God commands us: [u-vacharta ba-chayim] „Choose life”! (Devarim 30:19).

Could Sarah look her husband in the eyes again after they came back?  How could she trust him. Did he even love her? On the one hand this is a normal question, but on the other hand – it’s too anachronistic. After all we’re  talking about a time when a woman was viewed in a sense as an object which can be taken or purchased. Sometimes the one making the purchase wasn’t even the fiancee himself, as we read in our parsha, when Avraham sends his slave Eliezer to find a wife for Itzhak. It looks as though in Biblical times love was not the basis of marriage. However, this statement is not completely accurate. The Torah states that Itzhak started to love Rivka, after they were married of course, but still…. Itzhak is the only one among the forefathers who didn’t take neither a second wife nor a concubine. This shows his faithfulness, which is one of the most important elements of family life.  

Parsha “Chayei Sarah” marks the end of a certain era: the period of Abraham’s and Sarah’s life ends and it opens the chapter of Itzhak’s and Rivka’s life, the era of sons, of successors. Avraham was a man of faith, sometimes blind, he was a dreamer who created something new. Itzhak’s task is to go further, to continue his father’s ideas. Most of the time he is passive, he walks straight on his path, he doesn’t stray neither to the left nor to the right. Which isn’t actually surprising, that’s how he was brought up, these were his parents’ expectations. How should a transition from one era to the next one look like? What should a successor be like? Today’s generation is focused predominantly on self-fulfillment, finding themselves and their own abilities. But it’s worth remembering that it’s no less important that we find worthy successors who will be able to continue the path that we’ve set out, but who at the same time should be free from our expectations and their own harsh destiny.

None of the protagonists of the book of Bereshit is perfect, and neither are we. The main conclusions that we draw from it are the fundamental ideas regarding the essence of human beings, the relationship between man and God and between two persons.

The Torah – “it is not in heaven” (Devarim 30:12, Bava Mecia 59b) and it shouldn’t be treated as a history or biology handbook. The stories and events we read about in the Torah will never lose their relevance, because in the layers of symbols and allegories deep meanings, morality and wisdom are hidden, whose aim is to educate and protect our society.

May there be a will…. for us to learn from the successes and well-being as well as from the mistakes and weaknesses of our foremothers and forfathers. May we be worthy successors of the good that was inside them. May we pay attention to the people who surround us, may we open our hearts, eyes and ears to see and hear their cries and tears. May our faith never be blind, so that every day we can “choose life” anew!”.

Shabbat Shalom!

Miriam Klimova,
Rabbinic student at HUC in Jerusalem, 
A Rabbi at the Shirat ha-Yam congregation in Haifa.

Translated from Polish by: Marzena Szymańska-Błotnicka

Chajej Sara (Bereszit 23:1 – 25:18)

Chajej Sara

(Bereszit 23:1 – 25:18)

Miriam Klimova

Była piękna; zazdrosna o męża; pragnęła mieć własne miejsce pod słońcem. Zgodziła się zrezygnować ze spokojnego rutynowego życia w wygodnych warunkach na rzecz niebezpieczeństw życia koczowniczego z ukochanym mężem, który powiedział, że rozmawia z Bogiem. Była matką,która chciała jak najlepiej dla swojego dziecka, dla jego dobra była gotowa nawet na okrucieństwo.

„I trwało życie Sary sto dwadzieścia i siedem lat…” (Bereszit 23:1).

„O zmarłych dobrze albo wcale”, jednak tradycja uczenia się i komentowania Tory zaleca nam porzucić tę zasadę, przecież lepiej uczyć się na błędach innych. Kobietą idealną raczej nie była.
W sytuacji z Hagar i Iszmaelem powiedziała do Awrahama: „Wyrzuć tę niewolnicę i jej syna, bo syn tej niewolnicy nie będzie dziedziczyć z moim synem Icchakiem”. Da się poszukać wytłumaczenia jej stanowiska, w przyszłości taka decyzja miała by zapobiec walce o dziedziczenie między Iszmaelem a Icchakiem. Ale spójrzmy na sytuację z większą empatią. Przecież mieszkali na granicy pustyni! Wysłanie kobiety i dziecka w suche przestrzenie wokół Beer Szewy to prawie wyrok śmierci. Dlaczego nie wysłać ich do dalekich krewnych. Oczywiście nie pieszo, ale na wielbłądach w towarzystwie niektórych domowników. Sam Awraham milczy i wypełnia wolę żony, wypędza Hagar i swego pierworodnego syna, wyposażając ich jedynie w chleb i wodę.
Jeśli w sprawie „ofiarowania Hagar I Iszmaela” Bóg nakazał Awrahamowi wysłuchać głosu Sary,to w historii ofiarowania Icchaka, o której czytaliśmy w poprzedniej parszy, nikt nie pyta o jej zdanie. Los obraca się przeciwko Sarze. Ten sam ojciec, który wysłał swojego starszego syna z jego matką na pustynię, teraz zabiera również jedynego syna Sary, na którego tak długo czekała, którego kochała ponad życie. Zastanawialiście się co czuła w tym dniu? Wstała z łóżka? Mogła jeść? Płakała? Krzyczała? Jakie myśli powtarzała w głowie: „co zrobiłam, co zrobiłam!”?

Wiele różnych znaczeń kryje się w tych wierszach. Midrasz (Bereszit Raba 56, 8) reinterpretuje słowa Tory i mówi, że jedynie wydaje się Awrahamowi, że Bóg wymaga od niego złożenia syna w ofierze. Awraham wcale nie zrozumiał, o co prosi go Bóg:

 „Święty, błogosławione Jego Imię, powiedział mu:” Awraham… nie mówiłem ci „zabij go?” [szechatehu], powiedziałem ci „wywyższaj go! [haalehu]”. Podniosłeś go i przywiązałeś do ołtarza, a teraz sprowadź go ponownie!”.

Gra ze słowem עָלָה  [ala], które ma kilka znaczeń – wywyższać, podnosić, wznosić ofiarę – pozwala midraszowi sugerować, że próba, na którą był wystawiony Awraham, jest zarówno udana jak i nieudana. Awraham udowadnia, że jest człowiekiem wiary, ale zawodzi, ponieważ okazuje się, że jego rozumienie natury Boga jest błędne.

Historia ta daje nam paradoksalną lekcję o życiu. Mówi, że prawdziwa wiara to taka, w której człowiek jest gotowy poświęcić to, co dla niego najcenniejsze: swoje życie i życie swoich dzieci. Ale w tym samym czasie Bóg nam nakazuje: [u-wacharta ba-chajim] „Wybierz życie”! (Dewarim 30:19).

Czy mogła Sara znów spojrzeć w oczy mężowi gdy wrócili? Jak mogła by mu ufać. Czy on w ogóle ją kochał? Z jednej strony zwykłe pytanie, a z drugiej – zbyt anachroniczne. Przecież mówimy o epoce, gdy kobieta była uważana w jakimś sensie za rzecz, którą można wziąć lub kupić. Czasami kupował nawet nie sam narzeczony, jak jest opisanie w naszej parszy, kiedy Awraham wysyła niewolnika Eliezera, by znaleźć żonę dla Icchaka. Wygląda na to, że miłość nie była podstawą małżeństwa w czasach biblijnych. Jednak to stwierdzenie nie jest do końca dokładne. Tora opowiada, że Icchak pokochał Riwkę, po ślubie oczywiście, ale jednak… Icchak jest jednym jedynym z praojców, który nie wziął ani drugiej żony, ani nałożnicy. Świadczy to o jego wierności, czyli jednym z najważniejszych elementów, z których składa się życie rodzinne.

Parsza „Chajej Sara” jest końcem pewnej epoki. W niej kończy się okres życia Awrahama i Sary, i otwiera się rozdział o życiu Icchaka i Riwki, epoka synów, następców. Awraham był człowiekiem wiary, czasem ślepym, marzycielem, tworzącym nowe. Zadaniem Icchaka jest iść dalej, kontynuować idee ojca. Przez większość czasu jest bierny,  idzie prosto, nie zbacza ni w lewo ni w prawo. Co wcale nie dziwi tak naprawdę, tak był wychowany, takimi były wymagania jego rodziców. Jak ma się odbywać przejście od epoki do epoki? Jakim ma być następca? Współczesne pokolenie przede wszystkim stawia sobie za cel samorealizację, odnalezienie siebie i swoich umiejętności. A jednak warto pamiętać, że nie mniej ważne jest abyśmy ustanowili godnych następców, którzy będą mogli kontynuować wyznaczoną przez nas ścieżkę, ale jednocześnie wolni od naszych oczekiwań i własnych ciężkich losów.

Nikt z bohaterów księgi Bereszit nie jest idealny i my też nie jesteśmy. Główne wnioski, jakie z niej wyciągamy, są to główne idee istoty człowieka, relacji między człowiekiem a Bogiem, relacji między człowiekiem a człowiekiem.

Tora – „ona nie jest w niebie” (Dewarim 30:12, Bawa Mecia 59b) i nie powinno się jej traktować jak podręcznika historii lub biologii. Opowieści, zdarzenia o których czytamy w Torze nigdy nie utracą swojej aktualności, ponieważ w warstwach symboli i alegorii ukryte są głębokie znaczenia, moralność i mądrość, które mają na celu wychowywać i chronić nasze społeczeństwo.

Niech będzie na to wola… abyśmy uczyli się na sukcesach i pomyślności, na błędach i słabościach naszych pramatek i praojców. Abyśmy byli godnymi następcami dobra, które było w nich. Abyśmy byli uważni na ludzi wokół nas, otwierali serca, oczy i uszy aby zobaczyć, usłyszeć ich krzyk i płacz.  Aby wiara nasza nie była ślepą, abyśmy każdego dnia na nowo „wybierali życie”!

Szabat Szalom!

Miriam Klimova,
studentka rabinacka w HUC w Jerozolimie,
rabinka kongregacji Szirat ha-Jam w Haifie.