Parashat Vay’chi

A love that causes suffering

Thoughts on parashat Vay’chi

Menachem Mirski

The brethren of Joseph could never have done him so much good with their love and favor as they did with their malice and hatred

Thomas More

There are at least several answers to the problem of human suffering in Judaism. They can be broadly divided into two groups: the first includes basically one concept (although it has some variations), namely the deuteronomic doctrine of retribution (or ‘of a just punishment’), according to which there is no suffering that is undeserved. In other words, all suffering is the result of some sin, which means that if you suffer, you must have done something bad or wrong. The second group includes concepts that recognize that there is undeserved suffering in the world, which usually means that human suffering can and should be explained in some way. One of the concepts belonging to this second group is the Talmudic doctrine of yisurin shel ahava, which can be translated as afflictions of love or punishments/corrections of love. According to this concept, God causes suffering to those He loves in order to perfect them. Suffering in this vision is not seen as evil, but paradoxically, a kind of good that leads to perfection:

A potter does not test defective vessels, because he cannot give them a single blow without breaking them. Similarly the Holy One blessed be He, does not test the wicked, but only the righteous. (Genesis Rabbah 32:3)

Referring to a flax worker, R. Jose b. R. Hanina notes that the more the craftsperson beats quality flax, “the more it improves and the more it glistens.”(Genesis Rabbah 34:2, 40:3, 55:2) God tests only that which can withstand a beating. He administers only those blows that a strong pot, good flax, and a righteous person can endure. Afflictions of love strengthen those who suffer by cleansing them of sin. As Rabbi Shimon b. Lakish is recorded to have said, “Sufferings wash away all the sins of a man.” (Talmud Berakoth 5a.)

This concept also has its popular version sometimes expressed in the words “suffering ennobles”. The rabbis, however, distinguished the sufferings that can be considered the results of the Divine love from those that cannot be, namely, the sufferings that would prevent a person from praying or studying sacred texts. Therefore, this concept has a limited application and cannot be used to explain the monstrosities of the Holocaust or to justify God in its context.

However, it can be successfully applied to the story of Joseph: the humiliation and suffering he endured from the moment he was sold by his brothers, through the humiliation by Potiphar’s wife, as well as through all the years he spent in the Egyptian prison definitely shaped his character. And although Joseph was struggling with various dilemmas when he met his brothers, ultimately there was no trace of resentment or desire for revenge in him. The Torah bears witness to this process several times, which includes this week’s parashah, where the brothers, fearing Joseph’s retribution after their father’s death, are planning to commit one more lie/deception:

When Joseph’s brothers saw that their father was dead, they said, “What if Joseph still bears a grudge against us and pays us back for all the wrong that we did to him!” So they sent this message to Joseph, “Before his death your father left this instruction: So shall you say to Joseph, ‘Forgive, I urge you, the offense and guilt of your brothers who treated you so harshly.’ Therefore, please forgive the offense of the servants of the God of your father’s [house].” And Joseph was in tears as they spoke to him. His brothers went to him themselves, flung themselves before him, and said, “We are prepared to be your slaves.” But Joseph said to them, “Have no fear! Am I a substitute for God? Besides, although you intended to harm me, God intended it for good, so as to bring about the present result—the survival of many people.And so, fear not. I will sustain you and your dependents.” Thus he reassured them, speaking kindly to them. (Genesis 50:15-21).

As Thomas Mann put it:

Joseph is the ideal manifested, as the union of darkness and light, feeling and mind, the primitive and the civilized, wisdom and the happy heart – in short as the humanized mystery we call man.

Shabbat shalom!

Menachem Mirski- student rabinacki w Ziegler School of Rabbinic Studies, American Jewish University, Los Angeles, USA.
Menachem Mirski is a Polish born philosopher, musician, scholar and international speaker. He earned his Ph.D. in Philosophy and is currently studying to become a Rabbi at the Ziegler School of Rabbinic Studies. His current area of interests focus on freedom of expression and thought as well as the laws of logic as it pertains to the discourse of ideology and social and political issues. Dr. Mirski has been a leader in Polish klezmer music scene for well over a decade and his LA based band is called Waking Jericho.

Parasza Wajehi

Miłość, która wyrządza cierpienie

Refleksja nad paraszą Wajehi

Menachem Mirski

Bracia Józefa nigdy nie wyświadczyliby mu tyle dobra swoją miłością i przychylnością, jak uczynili to swoją złośliwością i nienawiścią.

– Thomas More

W judaizmie istnieje przynajmniej kilka odpowiedzi na problem ludzkiego cierpienia. Można je zasadniczo podzielić na dwie grupy: do pierwszej należy zasadniczo jedna koncepcja (choć ma ona kilka wariantów), mianowicie deuteronomiczna doktryna sprawiedliwej kary, wedle której nie ma cierpienia, które nie byłoby zasłużone. Innymi słowy, każde cierpienie jest wynikiem jakiegoś grzechu, co oznacza, że skoro cierpisz, to musiałeś zrobić coś niedobrego. Do drugiej grupy należą koncepcje, które uznają, że istnieje cierpienie niezasłużone, co zwykle oznacza, że ludzkie cierpienie może i powinno być w jakiś sposób wyjaśnione. Jedną z koncepcji należących do owej drugiej grupy jest talmudyczna doktryna jisurin szel ahawa, co można przetłumaczyć jako przypadłości miłości lub kary/korekty miłości. W myśl tej koncepcji Bóg dotyka cierpieniem tych, których kocha, aby ich udoskonalić. Cierpienie w tej wizji nie jest złem, lecz paradoksalnie, swoistym dobrem, za którym kroczy doskonałość:

Garncarz nie testuje uszkodzonych naczyń, nie może bowiem choćby raz ich uderzyć nie rozbijając. Podobnie Święty, niech będzie Błogosławiony, nie poddaje testom niegodziwych, lecz tylko sprawiedliwych. (Genesis Rabba 32:3)

Podobnie też rzemieślnik ubija len, gdyż sprawia to, iż on bardziej lśni, jak zauważa R. Jose ben R. Hanina (Genesis Rabba Rabba 34:2, 40:3, 55:2). Bóg poddaje testom tylko tych, o których wie nie tylko, że je przetrwają, ale i wie, że ich to wzmocni. Cierpienia, które Bóg sprowadza na człowieka mają na celu zmyć jego grzechy i sprawić, by ich więcej nie popełniał. „Cierpienia zmywają wszystkie grzechy człowieka”, jak nauczał Rabin Szymon ben Lakisz (Talmud Berachot 5a.)

Owa koncepcja ma też swoją popularną wersję wyrażaną niekiedy w słowach “cierpienie uszlachetnia”. Rabini rozróżniali jednakże cierpienia, które można uznać za skutek tak pojętej Bożej miłości, wyłączając z nich te, które uniemożliwiały człowiekowi modlitwę czy studiowanie świętych tekstów. Tym samym koncepcja “cierpień wynikłych z Boskiej miłości” ma ograniczone zastosowanie i nie da się za jej pomocą wyjaśnić Zagłady oraz usprawiedliwić Boga w jej obliczu.

Można tę koncepcję jednakże z powodzeniem zastosować do historii Józefa: upokorzenia i cierpienia jakich doświadczył od momentu, gdy został sprzedany przez swoich braci, przez upokorzenie przez żonę Potifara i wszystkie lata, które spędził w egipskim więzieniu definitywnie ukształtowały jego charakter. I choć Józef borykał się z rozmaitymi rozterkami w momencie gdy spotkał swoich braci, ostatecznie nie było w nim cienia resentymentu ani pragnienia zemsty. Tora daje nam świadectwo tego procesu kilkakrotnie, także w paraszy na ten tydzień, kiedy to bracia, obawiając się zemsty Józefa po śmierci ich ojca planują jeszcze jedno kłamstwo/oszustwo:

Bracia Józefa zdając sobie sprawę z tego, że ojciec ich nie żyje, myśleli: «Na pewno Józef będzie nas teraz prześladował i odpłaci nam za wszystkie krzywdy, które mu wyrządziliśmy!» Toteż kazali powiedzieć Józefowi: «Ojciec twój dał przed śmiercią takie polecenie: Powiedzcie Józefowi tak: Racz przebaczyć braciom twym wykroczenie i winę ich, wyrządzili ci bowiem krzywdę. Teraz przeto daruj łaskawie winę nam, którzy czcimy Boga twojego ojca!» Józef rozpłakał się, gdy mu to powtórzono. Wtedy bracia już sami poszli do Józefa i upadłszy przed nim rzekli: «Jesteśmy twoimi niewolnikami» Lecz Józef powiedział do nich: «Nie bójcie się. Czyż ja jestem na miejscu Boga? Wy niegdyś knuliście zło przeciwko mnie, Bóg jednak zamierzył to jako dobro, żeby sprawić to, co jest dzisiaj, że przeżył wielki naród. Teraz więc nie bójcie się: będę żywił was i dzieci wasze». I tak ich pocieszał, przemawiając do nich serdecznie. (Gen 50:15-21)

Jak to ujął Thomas Mann:

W Józefie objawia się nam ideał, będący zjednoczeniem ciemności i światła, uczucia i rozumu, człowieka prymitywnego i cywilizowanego, mądrości oraz radosnego serca – ujmując rzecz w skrócie jest on zhumanizowaną tajemnicą, którą nazywamy człowiekiem.

Szabat szalom!

Thoughts on parashat Miketz

How do we measure true success?

Thoughts on parashat Miketz

Menachem Mirski

We live in the age of the individual. We are all supposed to be slim, pretty, successful, prosperous, happy, extroverted and popular. The perfect self – that’s the goal our culture constantly encourages us to achieve and we see this everywhere: in advertising, in the press, all over social media. We are told that to be this person you just have to follow your dreams, that our potential is limitless, that we are the only source of our own success.

This image of a perfect self matches to a significant extent the 17 years old Joseph, before he was sold to Egypt by his brothers. Adored by his father, young, smart, arrogant, in colorful clothes, eloquent and articulate. He was also a dreamer pursuing his dreams, not particularly bothered by what other people thought about him.

However, this model of the perfect self can be actually very dangerous. People are very often suffering under the torture of this impossible fantasy. Yes, the opportunities we have are incomparably greater than those of our grand-parents, for example. We have instant access to enormous resources of information, knowledge; it all opens numerous opportunities before us. But because way more people have the same access and the same opportunities we have, the competition is also greater. The paradox of our times is that we can be perfectly safe, secure, have access to advanced healthcare, have well paid jobs, be able to provide for our families – we can be doing very well in many areas of life and can still be depressed – because we didn’t get a promotion, raise or we don’t particularly like our job. Or our new project or new social-media group turned out not be as successful as we initially expected. There are millions of people in the West who are successful, are living perfectly functioning lives, who are safe and secure, have families and friends, money, healthcare and everything they need, and yet they wake up everyday feeling like a failure. The unprecedented social pressure to be more and more successful, in everything, is leading to increases in depression and suicide.

Our biblical Joseph, after many perturbations, also achieves great success. His success is so great that he is willing and able – in his opinion – to completely forget the ‘old times of his misfortunes’:

Before the years of famine came, Joseph became the father of two sons, whom Asenath daughter of Poti-phera, priest of On, bore to him. Joseph named the first-born Manasseh, meaning, “God has made me forget completely my hardship and my parental home.” (Genesis 41:50-51)

Joseph does not become depressed; the Torah does not mention anything about that. What do we then do wrong with our lives? There are several things worth mentioning here. One of the problems is that we compare ourselves to others, in particular to hyper-successful people. We measure our social status by comparing ourselves to those of much higher status, often assuming that their initial social status was the same as ours. Thus, rather than comparing ourselves to others we should compare ourselves to ourselves a few years ago, to the people we were before. Another thing is that we indulge in all kinds of illusions that the internet creates for us and we don’t actually know what is the real life of those we compare ourselves to. It’s pretty often the case that if we really knew what these people are dealing with in their lives we wouldn’t want to be in their place, no matter how successful they are in other realms. The last thing I will mention here, which is certainly not exhaustive of all the things we can do better, is what we can directly learn from Joseph’s story: the ultimate goal of his tremendous success was to help and save his family. Therefore, at the end of the day the most important thing is what we give back to our family or community. You can be a hero in your own life but you can also be a hero for others – one does not exclude another, on the contrary, these objectives are compatible and mutually supportive. If we know about it way ahead and plan our life accordingly the risk that we will lose our sense of direction and meaning of life is very small.

Shabbat shalom,

Refleksja nad paraszą Mikec

Jak zmierzyć prawdziwy sukces?

Refleksja nad paraszą Mikec

Menachem Mirski

Żyjemy w epoce indywidualizmu. Wszyscy powinniśmy być szczupli, piękni, odnoszący sukcesy, zamożni, szczęśliwi, ekstrawertyczni i popularni. Doskonałe ja – to cel, do osiągnięcia którego nieustannie zachęca nas nasza kultura i widzimy to wszędzie: w reklamach, prasie, we wszystkich mediach społecznościowych. Wszystko wokół mówi się nam, że aby być taką osobą wystarczy podążać za marzeniami, że nasz potencjał jest nieograniczony, że jesteśmy jedynym źródłem własnego sukcesu.

Ten obraz doskonałego „ja” w znacznej mierze pasuje do 17-letniego Józefa, zanim został sprzedany do Egiptu przez swoich braci. Uwielbiany przez ojca, młody, bystry, arogancki, ubrany w kolorowe stroje, wygadany, elokwentny. Był także marzycielem realizującym swoje marzenia, nie specjalnie przejmującym się tym, co myślą o nim inni ludzie.

Jednakże ów model ‘doskonałego ja’ może być w rzeczywistości bardzo niebezpieczny. Ludzie bardzo często cierpią ‘torturowani’ przez tę niemożliwą fantazję. Tak, możliwości mamy nieporównywalnie większe w porównaniu do np. naszych dziadków. Mamy natychmiastowy dostęp do ogromnych zasobów informacji, wiedzy; to wszystko otwiera przed nami wiele możliwości. Ale ponieważ o wiele więcej osób ma taki sam dostęp i takie same możliwości jak my, konkurencja jest również większa. Paradoksem naszych czasów jest to, że możemy żyć całkowicie bezpieczni, mieć dostęp do zaawansowanej opieki zdrowotnej, mieć dobrze płatną pracę, być w stanie utrzymać nasze rodziny – możemy sobie bardzo dobrze radzić w wielu dziedzinach życia i wciąż być w depresji – bo nie dostaliśmy awansu, podwyżki lub niespecjalnie lubimy swoją pracę. Albo nasz nowy projekt lub nowa grupa w mediach społecznościowych okazała się nie tak wspaniała, jak początkowo oczekiwaliśmy. Na Zachodzie są miliony ludzi, którzy odnoszą sukcesy, prowadzą doskonale funkcjonujące życie, mają rodziny i przyjaciół, pieniądze, opiekę zdrowotną i wszystko, czego potrzebują, a mimo to budzą się każdego dnia z poczuciem porażki. Ta bezprecedensowa presja społeczna, by odnosić coraz większe sukcesy we wszystkim, prowadzi jednocześnie do bezprecedensowego wzrostu przypadków depresji i samobójstw.

Nasz biblijny Józef, po wielu perturbacjach, również odnosi wielkie sukcesy. Jego sukces jest tak wielki, że chce i jest w stanie – w swoim mniemaniu – całkowicie zapomnieć o „dawnych czasach swoich nieszczęść”:

A zanim nastały lata głodu, urodzili się Józefowi dwaj synowie; urodziła ich Asenat, córka kapłana z On, który miał imię Poti Fera. Józef dał swemu synowi pierworodnemu imię Manasses. [Mówił bowiem:] «Dał mi Bóg zapomnieć o całym mym utrapieniu i o domu ojca mojego». (Rodzaju 41:50-51)

Józef nie popada jednak w depresję, a przynajmniej Tora nic o tym nie wspomina. Co w takim razie robimy źle w naszym życiu? Warto tutaj wspomnieć o kilku rzeczach. Jednym z problemów jest to, że porównujemy się z innymi, w szczególności z ludźmi, którzy odnieśli nietuzinkowy, niesłychany sukces w swoim życiu. Mierzymy także nasz status społeczny, porównując się z osobami o znacznie wyższym statusie, często zakładając, że ich początkowy status społeczny był taki sam jak nasz. Dlatego zamiast porównywać się z innymi, powinniśmy porównywać się do siebie sprzed kilku lat, do ludzi, którymi byliśmy wcześniej. Inną rzeczą jest to, że ulegamy wszelkiego rodzaju iluzjom, które tworzy dla nas internet i tak naprawdę nie wiemy, jak wygląda prawdziwe życie tych, do których się porównujemy. Dość często jest tak, że gdybyśmy naprawdę wiedzieli, z czym ci ludzie mają do czynienia w swoim życiu, nie chcielibyśmy być na ich miejscu, bez względu na to, jakie sukcesy odnoszą w innych sferach. Ostatnią rzeczą, o której tutaj wspomnę, a która z pewnością nie wyczerpuje wszystkich rzeczy, które możemy zrobić lepiej w naszym życiu, jest to, czego możemy się bezpośrednio nauczyć z historii Józefa: ostatecznym celem jego ogromnego sukcesu była pomoc i ratunek który przyniósł swoim bliskim. Dlatego też tym, co ostatecznie jest najważniejsze jest to, co dajemy naszej rodzinie lub społeczności, w której żyjemy. Możesz być bohaterem w swoim własnym życiu, ale możesz też być bohaterem dla innych – jedno nie wyklucza drugiego, wręcz przeciwnie, cele te są kompatybilne i wzajemnie się uzupełniają. Jeśli będziemy wiedzieć o tym wszystkim z wyprzedzeniem i odpowiednio zaplanujemy swoje życie, ryzyko utraty poczucia kierunku i sensu w życiu będzie bardzo małe.

Szabat szalom!

Noach

The climate change that caused the flood

Thoughts on parashat Noach

Menachem Mirski

The story contained in our Torah portion for this week can be seen as a metaphor of a great catastrophe in which species were decimated or doomed to total extinction… Only a few of them were to survive, a few individuals of each gender, in order to reproduce and prevent the animal life cycle on the earth from a complete extinction. Does it sound completely unreal today? I don’t think so, it is certainly not beyond the scope of contemporary man’s imagination.

The story of the flood ends with a new Divine promise – the promise of the eternal covenant between God and humankind:

יהוה smelled the pleasing odor, and יהוה resolved: “Never again will I doom the earth because of humankind, since the devisings of the human mind are evil from youth; nor will I ever again destroy every living being, as I have done.

So long as the earth endures,

Seedtime and harvest,

Cold and heat,

Summer and winter,

Day and night

Shall not cease.”

(Genesis 8:20-22)

The above verses can only be understood as a proclamation of faith: as human beings we have no way to verify or falsify them. All we can do is hope that it is true and live with faith that it will, in fact, be so. Nevertheless, people have repeatedly challenged this faith throughout history. The greatest and the most bold challenge to this faith today is posed by climate change.

Climate change is a fact and the one we are experiencing in our times is largely man made. Back in 2018, the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) at the request of the UN produced a report from which we know, among other things, a few fundamental things, namely:

Increases in average global temperatures are expected to be within the possible range of 0.27 °C (5°F) to 4.8 °C (8.6°F) by 2100, with a likely increase of at least 2.7°F for all possible mitigation scenarios.
Except under the most aggressive mitigation scenario studied, global average temperature is expected to warm at least twice as much in the next 100 years as it has during the last 100 years.
Ground-level air temperatures are expected to continue to warm more rapidly over land than oceans.

Around the same time climate scientists and economists issued numerous analyses according to which it is going to be very difficult and economically challenging to mitigate the effects of climate change, deeming the most optimistic scenario of 1.5 °C (2.7°F) by 2100 almost impossible to implement, for a variety of reasons – for example, we would have to close and eliminate almost entire energy industry we have at this moment, not only in the US and Europe, but in the entire world, and do it by 2030.

However, what none of those reports says is that we have 12 years until “we all die in a giant ball of fire”, as some politicians and media figures constantly suggest. The idea that the world is going to end in 12 years is an incredible misrepresentation of what the UN Climate Panel has actually done.

But let’s pause here for a second and think: from the analysis brought by scientists from IPCC we know that even if we stopped using fossil fuels completely and reduced our global emission to net zero by 2030, the average temperature on Earth would probably still have increased by 1.5 °C (2.7 °F) by the end of the century. It obviously means that the temperatures on our planet are growing no matter what we do. These facts are commonly known and all of this is well documented by geologists.

he last great global warming in the history of our planet happened roughly 55-58 million years ago and it is called Paleocene–Eocene Thermal Maximum. This warming was caused by a massive carbon release into the atmosphere that has been estimated to have lasted from 20,000 to 50,000 years. Geologists estimate that during this entire period, which lasted for about 200,000 years, global temperatures increased by 5–8 °C, from the average earth temperature of 24–25 °C (75–77 °F) of the preceding Paleocene period. This means that the average temperature on our planet might have been at its pick as high as 29-33 °C (84-91 °F), which is about 16-20 °C (27-34 °F) higher than the current average temperature on earth, which currently fluctuates around 13.9-14.5 (57-58 °F)! Both poles were ice free at that time, as in the preceding Paleocene era; the temperatures of Arctic and Antarctic seas were as high as 23 °C (73 °F). The climate of almost the entire planet was tropical; forests covered most areas of our planet, palm trees grew in areas of northern states, like Wyoming, Montana or Canada. How did it affect the animal kingdom? Because of these environmental conditions of that period an intense evolution of primates took place: The oldest known undoubted fossil primates are about 55 million years old [2][3]. This global warming likely „changed the course of evolution”, as a result of which apes came into being, from which we, humans, have later evolved. The next epoch, the Eocene, kicked off with a global average temperature more than 8 °C (about 14 °F) warmer than today, gradually cooling over the next 22 million years. Having said that, we are also allowed to say that as living beings we are grandchildren or great-grandchildren of the last global warming.

I am bringing this analysis here in order to put things in a proper perspective and cool down emotions often accompanying this debate. Our planet, and life on it, not only survived but also thrived during much warmer periods than the one we expect to happen. Obviously, the human factor involved in our current situation makes it unprecedented. However, the scenario that things could get out of hand and the earth could become the second Venus as a result of a phenomenon known as the runaway greenhouse effect was found unprobable by scientists in 2013. For this to happen, our whole human civilization would have to emit 10 times more carbon dioxide than we emit today. One of the important factors to stop this effect is life on earth itself, which is capable of absorbing huge amounts of carbon dioxide. Another argument often raised in this debate is that even a global increase of 3°C (5.7 °F) will bring prolonged heat waves, droughts and increasingly common and severe extreme weather events. This may be true, however, it is also true that the global percentage of people dying in natural disasters has decreased since the early 1900’s by 95%.

Climate economists have done numerous analyses of the matter. In economic terms, spending on physical assets on the course to net-zero would reach about US$275 trillion by 2050, or US$9.2 trillion per year on average, an annual increase of US$3.5 trillion. [1] I don’t think any economy in the world can possibly bear that kind of burden. The UN report from 2014 estimated that, if we don’t change anything, the economical impact of global warming by 2070 would be equivalent to each one of us losing somewhere between 0.2 and 2 percent of our income. Juxtaposing these two analyses also brings us some additional context – the necessary context we need in the debate on climate change. The scientists and economists who prepared the reports for the UN knew that the most aggressive mitigation options – like a complete worldwide resignation from fossil fuels in a decade or two – were impossible to implement without ensuing a global economic collapse.

There is no scientific evidence that climate change we are experiencing in our times poses any existential threat to planet earth and life on it. Climate change is a real problem and it is something we should strive to fix but we also need a sense of proportion in this matter. If you tell people this could be the end of the world for everyone of us – which is what existential threat means – you are telling people that we should spend everything on fixing this problem and not bother about anything else. What poses a real threat – to our economy, and therefore to our societies worldwide, are irresponsible energy policies leading to galloping inflation and financial destabilization of the markets, which happens across the western world due to bad decisions of our political leaders. Calling for complete abolition of fossil fuels is not only irresponsible; it is, in fact, a call for genocide: it has been estimated that if we stopped using fossil fuels today, between 20 and 60 million of people would die from startvation within a few days. Who would be willing to take responsibility for a decision like that? We need to steadily transition to more and more clean energy but it cannot be solely dictated by government fiat or a group of lobbying businessmen: the fundamental solution here is to invest in new technologies (such as hydrogen cars, for example) and improvement of existing technologies (like nuclear energy).

Climate change is not the only challenge facing humanity – everyone realized that during the recent pandemic. Thus, we have to ask ourselves how much we want and how much we actually can spend on mitigating this problem compared to all the other problems we, as humanity, are facing. All of it should be a subject of an open, public, honest, academic and intellectual debate. Unfortunately this debate is all too often exceedingly emotional, partisan, full of fear-mongering, apocalyptic visions invented to scare people and emotionally manipulate them to make them accept everything people in power want to implement in response to these challenges. And it is often the case that real and important questions, as well as good, reasonable ideas for solutions get completely drowned in this entire noise, in this media hype.

There is a lot to study and talk about regarding this problem. I was just trying to hallmark some important issues and make some important, in my opinion, points. There is a widespread opinion that governments should play a central role in the entire process of tackling climate change and restructuring our energy industry. This is, in my opinion, a very dubious and dangerous view, especially if it were to entail unrestrained increase of their governmental powers, without a proper concern on economic stability and growth, and without a proper balance in decision-making. Nobody should have power to unanimously dictate solutions here. Nobody owns the science, nobody is entitled or even able to make predictions with absolute certainty. Science on these problems is not absolutely settled and probably won’t ever be. It’s all based on computer models. Basing on my knowledge of the methodology of science I would say that the certainty of what is going to happen in 100 years is not greater than our certainty regarding events that happened on planet earth 50-60 million years ago. There are so many things we don’t know and can’t predict.

We are not omniscient. Human cognition is always limited. But the world will not end in 2030 or 2050; there is no scientific, nor any other rational knowledge that would suggest anything like that. That kind of ‘predictions’ are typically based on misrepresentation of facts, ignorance and fear. Where our knowledge ends, our faith begins. According to some of our biblical commentators, it was not only arrogance that caused the ancient people to build the Tower of Bavel; it was also, if nor primarily, their disbelief: they did not believe in the Divine promise that there would not be another flood. They rejected faith in God’s covenant with mankind and therefore built a civilization that has collapsed. Let us be mindful and let us not repeat their mistake. We have more time to decide; more than we typically think.

Shabbat shalom!

[1]https://www.mckinsey.com/mgi/overview/in-the-news/what-it-will-cost-to-get-to-net-zero

[2]https://www.esrf.fr/home/UsersAndScience/Publications/Highlights/highlights-2013/x-ray-imaging/im2.html

[3]https://milnepublishing.geneseo.edu/the-history-of-our-tribe-hominini/chapter/primate-evolution/

https://climatechange.chicago.gov/climate-change-science/future-climate-change

https://www.britannica.com/science/Neogene-Period

https://en.wikipedia.org/wiki/Paleocene%E2%80%93Eocene_Thermal_Maximum

Noach

Zmiana klimatu, która sprowadziła potop

Refleksja nad paraszą Noach

Menachem Mirski

Historię zawartą w porcji Tory na ten tydzień można odczytywać metaforycznie, jako jeden z obrazów wielkiej katastrofy, w której to wszystkie żyjące gatunki zostały zdziesiątkowane lub skazane na całkowite wyginięcie… Tylko nieliczne indywidua miały przetrwać, po kilka osobników każdej płci, po to by się rozmnożyć i w ten sposób zapobiec całkowitemu wyginięciu życia na Ziemi. Brzmi nierealnie? Nie sądzę, na pewno idee te nie są poza zasięgiem wyobraźni współczesnego człowieka.

Historia potopu kończy się nową Boską obietnicą – obietnicą wiecznego przymierza między Bogiem a ludzkością:

Noe zbudował ołtarz dla Wiekuistego i wziąwszy ze wszystkich zwierząt czystych i z ptaków czystych złożył je w ofierze całopalnej na tym ołtarzu. Gdy Wiekuisty poczuł miłą woń, rzekł do siebie: «Nie będę już więcej złorzeczył ziemi ze względu na ludzi, bo usposobienie człowieka jest złe już od młodości. Przeto już nigdy nie zgładzę wszystkiego, co żyje, jak to uczyniłem. Będą zatem istniały, jak długo trwać będzie Ziemia: siew i żniwo, mróz i upał, lato i zima, dzień i noc». (Rodzaju 8:20-22)

Powyższe wersety mogą być wyłącznie rozumiane jako wyznanie wiary: jako istoty ludzkie nie mamy możliwości ich zweryfikowania ani sfalsyfikowania. Wszystko, co możemy zrobić, to mieć nadzieję, że jest to prawda i żyć z wiarą, że w rzeczywistości tak będzie. Niemniej jednak historycznie rzecz biorąc ludzie wielokrotnie ową wiarę kwestionowali. Największym i najbardziej wyrazistym wyzwaniem dla tej wiary są zmiany klimatu.

Zmiany klimatu są faktem, a te, które doświadczamy w czasach obecnych, są w dużej mierze dziełem człowieka. W 2018 roku Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC) na zlecenie ONZ przygotował raport, z którego dowiadujemy się, między innymi, kilku podstawowych rzeczy, a mianowicie:

Przewiduje się, że wzrost średnich temperatur na świecie będzie w możliwym zakresie od 0,27 °C (0,5°F) do 4,8 °C (8,6°F) do roku 2100, z prawdopodobnym wzrostem o co najmniej 2,7°F dla wszystkich możliwych scenariuszy łagodzenia owych zmian.
Pomijając najbardziej agresywny scenariusz łagodzenia zmian klimatycznych (polegający na natychmiastowej, całkowitej globalnej rezygnacji paliw kopalnych), oczekuje się, że globalna średnia temperatura wzrośnie co najmniej dwa razy bardziej w ciągu następnych 100 lat niż w ciągu ostatnich 100 lat.
Przewiduje się, że temperatury powietrza na poziomie gruntu będą się nagrzewać szybciej na lądzie niż w oceanach.

Mniej więcej w tym samym czasie klimatolodzy i ekonomiści przygotowali liczne analizy, według których łagodzenie skutków zmian klimatu będzie bardzo trudne i ekonomicznie karkołomne, uznając, że najbardziej optymistyczny scenariusz wzrostu o 1,5 °C (2,7°F) do 2100 r. jest niemalże niemożliwy do wdrożenia, z różnych powodów – np. musielibyśmy zamknąć i wyeliminować prawie całą energetykę, jaką mamy w tej chwili, nie tylko w USA i Europie, ale na całym świecie, i zrobić to do 2030 roku.

Jednak żaden z tych raportów nie mówi, że mamy 12 lat, zanim „wszyscy zginiemy w gigantycznej kuli ognia”, jak stale sugerują niektórzy politycy i gadające głowy mainstreamowych mediów. Idea, że świat się skończy za 12 lat, jest niewiarygodnym wypaczeniem analiz, których faktycznie dokonał Panel Klimatyczny ONZ.

Zatrzymajmy się tu jednak na chwilę i zastanówmy: z analizy przeprowadzonej przez naukowców z IPCC wiemy, że nawet gdybyśmy całkowicie przestali używać paliw kopalnych i zmniejszyli naszą globalną emisję do zera, do 2030 r., średnia temperatura na Ziemi prawdopodobnie i tak by wzrosła o 1,5°C (2,7°F) do końca wieku. To oczywiście oznacza, że temperatury na naszej planecie rosną bez względu na to, co robimy. Te fakty są powszechnie znane i wszystko to jest dobrze udokumentowane przez geologów.

Ostatnie wielkie globalne ocieplenie w historii naszej planety miało miejsce około 55-58 milionów lat temu i nazywa się ono maksimum termicznym paleocenu i eocenu. Ocieplenie to było spowodowane masowym uwalnianiem związków węgla do atmosfery, które, jak się szacuje, trwało od 20 000 do 50 000 lat. Geolodzy szacują, że przez cały ten okres, który trwał około 200 000 lat, globalne temperatury wzrosły o 5–8 °C (7-14°F) od średniej temperatury Ziemi wynoszącej 24–25°C (75–77°F) z poprzedniego okresu – paleocenu. Oznacza to, że średnia temperatura na naszej planecie mogła sięgać nawet 29-33°C (84-91°F), czyli była o 16-20°C (27-34°F) wyższa niż obecna średnia temperatura na ziemi, która wynosi około 13,9-14,5 (57-58°F)! Oba bieguny były wówczas kompletnie pozbawione lodowców, podobnie jak w całej poprzedniej erze paleocenu; temperatura mórz arktycznych i antarktycznych sięgała 23 °C (73 °F). Klimat prawie całej planety był tropikalny; lasy pokrywały większość obszarów naszej planety, palmy rosły na obszarach północnych Stanów, takich jak Wyoming, Montana oraz Kanady. Jak miało to wpływ na królestwo zwierząt? Z powodu warunków środowiskowych tamtego okresu miała miejsce intensywna ewolucja naczelnych: Najstarsze istniejące skamieliny ssaków naczelnych datowane są na około 55 milionów lat [2] [3]. To globalne ocieplenie prawdopodobnie „zmieniło bieg ewolucji”, w wyniku czego powstały później małpy, z których później wyewoluowaliśmy my, ludzie. Następna epoka, eocen, rozpoczęła się od globalnej średniej temperatury wyższej o ponad 8 °C (około 14 °F) niż obecnie, stopniowo ochładzając się w ciągu następnych 22 milionów lat. Możemy jednakże powiedzieć, że jako istoty żywe jesteśmy wnukami lub prawnukami ostatniego globalnego ocieplenia.

Przedstawiam tutaj tę analizę, aby nadać sprawom właściwą perspektywę i schłodzić emocje, które często towarzyszą tej debacie. Nasza planeta i życie na niej nie tylko przetrwały, ale także rozkwitały w znacznie cieplejszych okresach niż ten, którego obecnie oczekujemy. Oczywiście czynnik ludzki odgrywający główną rolę w naszej obecnej sytuacji czyni ją bezprecedensową. Jednak scenariusz, który mówi, że sprawy mogą wymknąć się spod kontroli, a Ziemia może stać się drugą Wenus w wyniku zjawiska zwanego niekontrolowanym efektem cieplarnianym, został uznany przez naukowców w 2013 roku za nieprawdopodobny. By się to stał, nasza cywilizacja musiałaby emitować 10 razy więcej dwutlenku węgla niż emitujemy dzisiaj. Jednym z ważnych czynników zatrzymujących ten efekt jest samo życie na ziemi, które jest zdolne do pochłaniania ogromnych ilości dwutlenku węgla. Innym argumentem często podnoszonym w tej debacie jest to, że nawet globalny wzrost o 3°C (5,7°F) przyniesie przedłużające się fale upałów, susze oraz coraz częstsze i bardziej dotkliwe ekstremalne zjawiska pogodowe. Może to być prawdą, ale prawdą jest również, że globalny odsetek ludzi ginących w klęskach żywiołowych zmniejszył się od początku XX wieku o 95%.

Ekonomiści klimatyczni dokonali tutaj wielu analiz. W kategoriach ekonomicznych wydatki potrzebne na aktywa fizyczne by zmniejszyć emisje do zera netto wyniosły by 275 bilionów dolarów do 2050 roku, czyli średnio 9,2 biliona dolarów rocznie, co oznacza roczny wzrost o 3,5 biliona dolarów. Nie sądzę, aby jakakolwiek gospodarka na świecie mogła udźwignąć tego rodzaju ciężar. Raport ONZ z 2014 r. oszacował, że jeśli nic nie zmienimy, skutki gospodarcze globalnego ocieplenia do 2070 r. będą równoznaczne z utratą przez każdego z nas od 0,2 do 2 procent naszych dochodów. Zestawienie tych dwóch analiz daje nam również dodatkowy kontekst – niezbędny kontekst, którego potrzebujemy w debacie na temat zmian klimatycznych. Naukowcy i ekonomiści, którzy przygotowali raporty dla ONZ, wiedzieli, że najbardziej agresywne opcje łagodzenia – jak całkowita rezygnacja z paliw kopalnych na całym świecie w ciągu dekady lub dwóch – są niemożliwe do wdrożenia bez spowodowania globalnego załamania gospodarczego.

Nie ma naukowych dowodów na to, że zmiany klimatyczne, których doświadczamy w naszych czasach, stanowią jakiekolwiek zagrożenie egzystencjalne dla naszej planety i życia na niej. Zmiana klimatu to realny problem i powinniśmy dążyć do jego rozwiązania, ale potrzebujemy też poczucia proporcji w tej kwestii. Jeśli mówisz ludziom, że dla każdego z nas może to być koniec świata – co oznacza zagrożenie egzystencjalne – mówisz ludziom, że powinniśmy wydać wszystko na rozwiązanie tego problemu i nie przejmować się niczym innym. Realnym zagrożeniem – dla naszej gospodarki, a więc i społeczeństw na całym świecie i pokoju w nich – jest nieodpowiedzialna polityka energetyczna prowadząca do galopującej inflacji i finansowej destabilizacji rynków, do której dochodzi w całym zachodnim świecie z powodu złych decyzji naszych przywódców politycznych. Wezwanie do całkowitego zniesienia paliw kopalnych jest nie tylko nieodpowiedzialne; jest to w rzeczywistości wezwanie do ludobójstwa: szacuje się, że gdybyśmy dzisiaj przestali używać paliw kopalnych, w ciągu kilku dni zginęłoby z głodu od 20 do 60 milionów ludzi. Kto byłby skłonny wziąć odpowiedzialność za taką decyzję? Musimy stopniowo przechodzić na coraz więcej czystej energii, ale nie może to być wyłącznie podyktowane dekretem rządu lub grupą lobbujących biznesmenów: tutaj podstawowym rozwiązaniem jest inwestowanie w nowe technologie (takie jak na przykład samochody na paliwo wodorowe) i ulepszanie istniejących technologie (takie jak energia jądrowa).

Zmiany klimatu to nie jedyne wyzwanie stojące przed ludzkością – wszyscy zdali sobie z tego sprawę podczas ostatniej pandemii. Dlatego musimy zadać sobie pytanie, ile chcemy i ile faktycznie możemy wydać na złagodzenie tego problemu w porównaniu do wszystkich innych problemów, przed którymi stoimy jako ludzkość. Wszystko to powinno być przedmiotem otwartej, publicznej, uczciwej, akademickiej i intelektualnej debaty. Niestety ta debata zbyt często jest niezwykle emocjonalna, stronnicza, pełna wywołujących strach, apokaliptycznych wizji wymyślonych, by przestraszyć ludzi i manipulować nimi emocjonalnie, aby zaakceptowali wszystko, co ludzie u władzy chcą wprowadzić w odpowiedzi na te wyzwania. I często zdarza się, że prawdziwe i ważne pytania, a także dobre, rozsądne pomysły na rozwiązania giną całkowicie w tym całym tym medialnym szumie.

Zmiany klimatu to temat bardzo rozległy, i do studiowania, i do dyskusji. Próbowałem jedynie wyróżnić tutaj kilka ważnych kwestii i przedstawić kilka ważnych, moim zdaniem, tez. Panuje powszechna opinia, że centralną rolę w całym procesie przeciwdziałania zmianom klimatycznym i restrukturyzacji naszej energetyki powinny odgrywać rządy. Moim zdaniem jest to bardzo wątpliwy i niebezpieczny pogląd, zwłaszcza jeśli miałby wiązać się z nieskrępowanym wzrostem ich władzy owych rządów, bez należytej troski o stabilność gospodarczki i właściwą równowagę w podejmowaniu decyzji. Nikt nie powinien mieć tu prawa do jednomyślnego dyktowania rozwiązań. Nikt nie jest właścicielem nauki, nikt nie ma prawa, ani nawet nie jest w stanie dokonywać przewidywań z absolutną pewnością. Nauka o tych problemach nie jest do końca ustalona i prawdopodobnie nigdy nie będzie. Wszystko opiera się na modelach komputerowych. Opierając się na mojej znajomości metodologii nauki powiedziałbym, że pewność tego, co wydarzy się za 100 lat, nie jest większa niż nasza pewność co do wydarzeń, które miały miejsce na Ziemi 50-60 milionów lat temu. Jest tak wiele rzeczy, o których nie wiemy i których nie możemy przewidzieć.

Nie jesteśmy wszechwiedzący. Poznanie ludzkie jest zawsze ograniczone. Ale świat nie skończy się w 2030 lub 2050 roku; nie ma naukowej ani żadnej innej racjonalnej wiedzy, która by coś takiego sugerowała. Tego rodzaju „przewidywania” są zazwyczaj oparte na błędnym przedstawieniu faktów, ignorancji lub strachu. Tam, gdzie kończy się nasza wiedza, zaczyna się nasza wiara. Według niektórych naszych komentatorów biblijnych to nie tylko arogancja spowodowała, że starożytni zbudowali Wieżę Babel; była to również, jeśli nie przede wszystkim, ich niewiara: nie wierzyli w Boską obietnicę, że nie będzie kolejnego potopu. Odrzucili wiarę w przymierze Boga z ludzkością i dlatego zbudowali cywilizację, która upadła. Bądźmy uważni i nie powtarzajmy ich błędu. Mamy, więcej czasu na zastanowienie, niż się nam potocznie wydaje.

Szabat szalom!

The position of man in the universe

Thoughts on parashat Bereshit

Menachem Mirski

God’s unity and oneness is a fundamental theological principle in Judaism. Shema Israel Adonai Eloheinu, Adonai Echad! – these are the words we recite twice a day, everyday. There are, however, passages in the Torah that seem, at first glance, to question this Divine unity:

And God said, “Let us make humankind in our image, after our likeness. They shall rule the fish of the sea, the birds of the sky, the cattle, the whole earth, and all the creeping things that creep on earth.” (Genesis 1:26)

The very form of „let us make” as well as „in our image, after our likeness” served Christian theologians to justify their Trinitarian theology, which is an unacceptable position from the Jewish perspective. But what is then the proprer Jewish interpretation of these words spoken by God Himself?

Maimonides, Rabbi Isaac ben Moses Arama (known as Akeidah) and other commentators explain the expression „let us make” as an invitation to have the upper beings (the angels) and lower beings (the creatures on earth) involved in the creation of man. After God created the upper and lower beings, the need was felt for a creature that would link lower beings with the upper world, so that the lower beings would be able to exist. The man was created partly from the lower beings, from the dust of the earth, as they were created, but the life spirit in him comes from the upper, spiritual beings, like God and angels. This describes the general essence of man. Chazal in Midrash Rabbah 5 tell us that:

When the Holy One, Blessed be He, created man, He consulted with the ministering angels and said to them, „If I create him from the upper beings, he will live and not die, and if from the lower beings, he will die and not live. I will therefore create him from the upper and lower beings, so that if he lives he will die, and if he dies he will live.”

This is one of the most penetrating descriptions of man’s existential position. Both his essence and his existence is composed of the contradictory elements: life and death (with the goal of overcoming death and decay through creating life and through the life permeated with creation) as well as the spirit (from the upper beings) and the animalistic aspect (from the lower beings).

The man is therefore a pillar joining the two worlds. However, the goal of human existence is not only to unite these two worlds, but also to lift this lower world to the higher one. According to Rabbi Samson Raphael Hirsch, the Hebrew word for a man – adam – is not derived from adamah – the Hebrew word for the earth – but the other way around. Man is therefore a creative force which is to transform the surrounding reality so that it serves not only him, but also God and God’s plans. This idea is also included in the plural form in the Torah verse above: God uses this plural form just as a king uses the royal plural to stress that all of man’s actions are on behalf of the community and for the good of the community, and by community we mean all existing beings, the lower and the upper beings.

How is man to achieve these goals: joining these two worlds and elevating the lower world? Through actions through and within the Divine commandments – mitzvot – and this is a central element of human nature. Because man was created in the image of God he obtained special features differing from other creatures: intelligence, ability to understand the world and free will. However, man does not obtain these features at birth: every human being is meant to achieve this status over time. Therefore a man can ascend, to become God-like, but is also liable to fall into the abyss and become beast-like. On the practical level it all boils down to one ability: to say no to ourselves, to restrain our own natural impulses. According to the biblical metaphysics every creature acts in accordance with its natural tendencies and is a slave to its passions, but man can control his natural tendencies and that’s the most important way man resembles his Creator: that is the image of God that is part of his essence. We are to take care of the world and all the lower beings; but they, as well as nature and its resources, are to serve us in our duty to serve God. Our obligation is to find the proper balance in this structure; if we succeed in that, the entire world will not only survive but will grow and flourish.

Shabbat shalom!

Pozycja człowieka we wszechświecie

Refleksja nad paraszą Bereszit

Menachem Mirski

Jedność i jedyność Boga jest fundamentalną teologiczną zasadą judaizmu. Szema Israel Adonai Eloheinu, Adonai Echad! – to słowa, które recytujemy dwa razy dziennie, codziennie. Są jednak fragmenty Tory, które na pierwszy rzut oka wydają się kwestionować tę boską jedność:

I powiedział Bóg: „Uczyńmy ludzkość na nasz obraz, na nasze podobieństwo. Będą władać rybami morskimi, ptakami powietrznymi, bydłem, całą ziemią i wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi”. (Rodzaju 1:26)

Sama forma „uczyńmy”, jak również „na nasz obraz, na nasze podobieństwo” służyła teologom chrześcijańskim do uzasadnienia ich teologii trynitarnej, która z perspektywy żydowskiej jest stanowiskiem nie do przyjęcia. Ale jaka jest zatem właściwa żydowska interpretacja tych słów wypowiedzianych przez samego Boga?

Majmonides, rabin Izaak ben Moses Arama (znany jako Akejda) i inni komentatorzy wyjaśniają, iż wyrażenie „uczyńmy” jest zaproszeniem, aby wyższe istoty (aniołowie) i niższe istoty (stworzenia na ziemi – zwierzęta) wzięły udział w stworzeniu człowieka. Po tym, jak Bóg stworzył wyższe i niższe istoty, pojawiła się potrzeba stworzenia, które połączy niższe istoty z wyższym światem, aby niższe istoty mogły istnieć. Człowiek został stworzony częściowo z niższych istot, z prochu ziemi, tak jak zostały one stworzone, ale duch życia w nim pochodzi od wyższych, duchowych istot, takich jak Bóg i aniołowie. To opisuje ogólną istotę i pozycję egzystencjalną człowieka. Nasi Mędrcy w Midraszu Bereszit Rabba 5 mówią nam, że:

Kiedy Święty, niech będzie Błogosławiony, stworzył człowieka, naradzał się ze służącymi Mu aniołami sługami, i powiedział im: „Jeśli stworzę go z wyższych istot, będzie żył, a nie umrze, a jeśli z niższych istot go stworzę, to umrze i nie będzie żył. Dlatego stworzę go z wyższych i niższych istot, w rezultacie czego jeśli będzie żył, to, umrze, a jeśli umrze, to będzie żył”.

To jeden z najbardziej wnikliwych opisów egzystencjalnej pozycji człowieka. Zarówno jego esencja, jak i jego egzystencja składają się z przeciwstawnych elementów: życia i śmierci (w celu przezwyciężenia śmierci i rozkładu poprzez tworzenie życia i poprzez życie przesycone stworzeniem) oraz ducha (od bytów wyższych) i aspektu zwierzęcego (od niższych istot).

Człowiek jest więc filarem łączącym dwa światy. Jednak celem ludzkiej egzystencji jest nie tylko zjednoczenie tych dwóch światów, ale także wyniesienie owego niższego świata. Według rabina Samsona Raphaela Hirscha hebrajskie słowo oznaczające człowieka – adam – nie pochodzi od adama – hebrajskiego słowa oznaczającego ziemię – lecz odwrotnie. Człowiek jest więc siłą twórczą, która ma przemieniać otaczającą rzeczywistość tak, aby służyła nie tylko jemu, ale i Bogu oraz Jego planom. Ta idea jest również zawarta we wspomnianej powyżej liczbie mnogiej użytej w naszym wersecie: Bóg używa liczby mnogiej, tak jak król używa królewskiego, “dworskiego języka”, który jest w liczbie mnogiej, aby podkreślić, że wszystkie działania człowieka są w imieniu wspólnoty i dla dobra wspólnoty, a przez wspólnotę rozumiemy wszystkie istniejące istoty: niższe istoty i wyższe istoty.

Jak człowiek ma osiągnąć te cele: połączyć te dwa światy i dokonać wyniesienia owego niższego świata? Poprzez działania zgodnie z przykazaniami – micwot – i to jest zarazem centralny element ludzkiej natury. Ponieważ człowiek został stworzony na obraz Boga, uzyskał dzięki temu szczególne cechy różniące się od innych stworzeń: inteligencję, zdolność rozumienia świata i wolną wolę. Jednak człowiek nie nabywa tych cech w chwili narodzin: musi z czasem osiągnąć ten status. Dlatego człowiek może się wznieść, upodobnić do Boga, ale może też spaść w otchłań i upodobnić się do bestii. Ale, co istotne, na poziomie praktycznym wszystko sprowadza się do jednej umiejętności: powiedzenia sobie „nie”, powstrzymania własnych naturalnych impulsów. Według metafizyki biblijnej każde stworzenie działa zgodnie ze swoimi naturalnymi skłonnościami i jest niewolnikiem swoich namiętności, ale człowiek może kontrolować swoje naturalne skłonności i właśnie w tym aspekcie człowiek najbardziej przypomina swojego Stwórcę: to jest obraz Boga, który jest częścią jego esencji.

Naszym zadaniem jest więc troszczyć się o świat i wszystkie niższe istoty; jednakże one, podobnie jak przyroda i jej zasoby, mają nam również służyć – w naszym obowiązku służenia Bogu. Musimy więc znaleźć właściwy balans, równowagę w całej tej strukturze; jeśli nam się to uda, cały świat nie tylko przetrwa, ale będzie rósł i rozkwitał.

Szabat szalom!

Nitzavim

Prayer as a decision making tool

Thoughts on parashat Nitzavim

Menachem Mirski

Prayer. Why do we pray? When do we pray? What do we expect from prayer? What’s the meaning or function of prayer today? What are the good things that come from the experience of prayer?

These are all important questions for religious people and have many answers. But before trying to answer them again, let’s take a brief look at history. It seems that prayer was not a central element of Jewish worship in antiquity, although it was known for quite a long time. Even though the first acts of prayer described in the Torah are at the very beginning of Jewish history – the first person that prays in the Bible is Abraham (Gen. 20:7), in the Torah itself it is quite a „spontaneous” activity, i.e. without a structured, ritualistic character. Obviously, Moses constantly communicates with God, and often utters petitions, using the Hebrew particle נָא (nah), it is a dialogue between a prophet and God.

Our Torah portion for this week starts with that kind of encounter with God. The Israelites, upon their entrance to the Promised land, are literally standing before God, in order to affirm the Covenant they entered into with Him:

You stand this day, all of you, before your God יהוה – your tribal heads, your elders, and your officials, every householder, your children, your wives, even the stranger within your camp, from woodchopper to water drawer – to enter into the covenant of your God יהוה, which your God יהוה is concluding with you this day, with its sanctions, in order to establish you this day as God’s people and in order to be your God, as promised you and as sworn to your fathers Abraham, Isaac, and Jacob. I make this covenant, with its sanctions, not with you alone, but both with those who are standing here with us this day before our God יהוה and with those who are not with us here this day. (Deuteronomy 29:9-14).

Although this experience is projected to have an eternal character, the nature of the event above is slightly different from what we have typically understood through prayer since the beginning of the rabbinic era. The 'core’ verb describing this activity – לְהִתְפַּלֵּל (lehitpalel) appears in the entire Pentateuch only 7 times and it occurs in the context of the activity of only two people – Abraham and Moses. 'To pray’ in Hebrew does not mean “asking God for something” as is often understood in Indo-European languages, but „to expose oneself to God’s judgment”. However, despite these linguistic nuances I would define the phenomenon of prayer more broadly, namely, as any verbal encounter with God, any type of communication with God. That’s because I believe that not every verbal encounter with God involves his judgment.

Prayer never is, and has never been, a magic wand that makes things go as expected. A true, deep prayer is always a dialogue, although the response from God we get in this or other way (i.e. something happens to us, in reality or just in the realm of our internal life) is almost never immediate.

We, human beings, should not pray for things we know that are impossible, like praying for suspension of the laws of gravity. As Abraham Joshua Heschel put it:

Prayer cannot bring water to parched fields, or mend a broken bridge, or rebuild a ruined city; but prayer can water an arid soul, mend a broken heart, and rebuild a weakened will.

Surely, the line between what is possible and what is not is not carved in stone, it is not clearly defined. It is a matter of our faith and our wisdom. People of great faith draw this line elsewhere than people of small faith. Some people believe that prayer never has a direct, objective impact on reality. Some of them believe that prayer has no meaning at all; for some others prayer is merely a tool of self -reflection or self-programming. But there is, I believe, also another way to understand prayer in our times, that is more objective than self-reflection and self-programming.

I strongly believe that what we need today is the fundamental distinction between theology of nature and theology of spirit. The Tanakh, as well as the rabbinic literature makes no clear distinction between them; however, throughout history we have discovered that the natural and the spiritual are separate realms, governed by different sets of laws and principles, even though they are complementary and strongly dependent on each other. The solution I would propose is to have a theistic theology of spirit and deistic theology of nature. In short, only the spiritual and everything that belongs to the realm of human will can be directly controlled by us and by God. The realm of Nature was pre-programmed by God and as such cannot be a subject of arbitrary decision or momentary change. The borderline between human free choice and natural determination is at the same time the borderline between theology and science. Both fields operate in a different way, according to different principles, assumptions and postulates.

In what area will prayer then work according to that kind of philosophy? The answer is: in every area where human decision making is involved. There is a certain degree of freedom in the world. Although we don’t have absolute freedom and in the realm of human freedom we still deal with forces that affect our experiences and decisions. Not everything in our life is really determined, on the contrary, many things we experience are almost pure consequences of our choices and decisions. For example, being sick or healthy may be one of them. Everything we do has real, objective consequences, and very often long-term, durable ones.

In the realm of human freedom one of the factors that leads us to positive or negative results is prayer (or absence of it). We can never be sure of it but it always may be a crucial factor that will decide whether things would go this or the other way. Human factor opens a space for the Divine act. Therefore, wherever human decision makes an impact that’s where prayer can have an impact as well. That’s why when I want something to happen, I pray for it.

Medical decisions – that’s where the decision making is crucial and determines matters of life and death. You can heal or save yourself by a good decision and kill yourself by a bad, thoughtless or spiritless one. In the old times where people had much less control over reality it was a daily experience. In our times our control over reality and natural phenomena is tremendously expanded, but still this reality of a complete uncertainty and lack of control is looming from time to time. That’s why it is very important to be thoughtfully prepared to make good decisions in these moments, because everything may depend on it. Thoughtfully prepared means also prepared spiritually, by having hope and endorsing true values.

Whenever there is free will and free decision involved – there is no strict determinism, we only deal with forces and factors we can accept or object. At this point reason and science do not dictate anything; they become just a tool, a helpful tool to make good, proper decisions. In the realm of human freedom, hope, belief and motivation play a crucial role. We think of ourselves, we think of our bodies and treat our bodies according to the ideology and the system of values we believe in. Our fate is determined by what we believe in, as well as on how determined, motivated or responsible we are. For example, you can drive to a dive bar, get drunk and get killed on your way back driving drunk on the freeway. You can stay home, read a book or watch a movie, and remain alive because of that. Obviously, none of this has to happen if you are a responsible person; for thoughtful and responsible people the example I have just given is a false alternative. You can still go to a dive bar but spend some more money and take a taxi or an Uber. How is it connected to prayer? Prayer instills in us everything our religion talks about: views on the meaning of life in society, meaning of the universe, value structure, the importance of self-control, responsibility etc. Jewish prayer is also an important component of Jewish identity and everything we consider Jewish values. All of that is instilled in us through prayer and will determine our fate, through our own actions or lack of them.

מִי יִחְיֶה, וּמִי יָמוּת, מִי בְקִצּוֹ, וּמִי לֹא בְּקִצּוֹ, מִי בַמַּיִם, וּמִי בָאֵשׁ, מִי בַחֶרֶב, וּמִי בַחַיָּה, מִי בָרָעָב, וּמִי בַצָּמָא, (…) מִי יַעֲנִי, וּמִי יַעֲשִׁיר, מִי יֻשְׁפַּל, וּמִי יָרוּם.

Who shall live and who shall die, who in good time, and who by an untimely death, who by water and who by fire, who by sword and who by wild beast, who by famine and who by thirst (…) who shall become impoverished and who wealthy, who shall be debased, and who exalted. (Unetane Tokef)

Shabbat shalom and Shanah Tovah!

Nicawim

Modlitwa jako narzędzie podejmowania decyzji

Refleksja nad paraszą Nicawim

Menachem Mirski

Modlitwa. Dlaczego się modlimy? Kiedy się modlimy? Czego oczekujemy od modlitwy? Jakie jest dzisiejsze znaczenie czy też funkcja modlitwy? Co dobrego płynie z doświadczenia modlitwy?

Są to wszystko ważne pytania dla ludzi religijnych i istnieje na nie wiele odpowiedzi. Ale zanim spróbujemy znów na nie odpowiedzieć, nakreślmy pokrótce tło historyczne. Wydaje się, że modlitwa nie była głównym elementem żydowskich praktyk religijnych w starożytności, choć znano ją od dość dawna. Choć pierwsze akty modlitwy opisane w Torze pojawiają się na samym początku historii żydowskiej – pierwszą osobą modlącą się w Biblii jest Abraham (Rdz 20, 7), w samej Torze jest to czynność dość „spontaniczna”, czyli nieposiadająca ustrukturyzowanego, rytualnego charakteru. Oczywiście Mojżesz nieustannie komunikuje się z Bogiem i często wypowiada prośby, używając hebrajskiej partykuły נָא (na); jest to dialog między prorokiem a Bogiem.

Nasza porcja Tory na ten tydzień zaczyna się właśnie od tego typu spotkania z Bogiem. Po wejściu do Ziemi Obiecanej Izraelici dosłownie stoją przed Bogiem, aby potwierdzić Przymierze, które z Nim zawarli:

Stanęliście dzisiaj wszyscy przed Bogiem waszym יהוה – naczelnicy waszych plemion, wasi starsi i wasi nadzorcy, wszyscy mężowie izraelscy, wasze dzieci, wasze żony i twój obcy przybysz, który jest w twoim obozie, od tego, który drwa rąbie, aż do tego, który wodę czerpie, aby pod przysięgą wejść w przymierze z Bogiem twoim יהוה, jakie Bóg twój יהוה dziś z tobą zawiera, aby dziś ustanowić cię swoim ludem, a On będzie twoim Bogiem, jak obiecał i jak przysiągł twoim ojcom, Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi. Lecz nie tylko z wami zawieram to przymierze, obwarowane przysięgą, ale także z tym, który jest tutaj dziś z nami przed Bogiem naszym יהוה, oraz z tym, którego nie ma tu dziś z nami. (Pwt 29, 9-14).

Chociaż doświadczenie to ujmuje się jako posiadające wieczny charakter, istota opisanego powyżej wydarzenia różni się nieco od tego, co zwykle rozumiemy przez modlitwę od początku ery rabinicznej. „Podstawowy” czasownik opisujący tę czynność – לְהִתְפַּלֵּל (lehitpalel) pojawia się w całym Pięcioksięgu tylko 7 razy i występuje w kontekście działalności tylko dwóch osób – Abrahama i Mojżesza. „Modlić się” w języku hebrajskim nie oznacza „prosić Boga o coś”, jak to się często rozumie w językach indoeuropejskich, ale „wystawiać się na sąd Boży”. Jednak pomimo tych niuansów językowych zjawisko modlitwy zdefiniowałbym szerzej, a mianowicie jako każde werbalne spotkanie z Bogiem, każdy rodzaj komunikacji z Bogiem. A to dlatego, że w moim przekonaniu nie każde werbalne spotkanie z Bogiem wiąże się z Jego sądem.

Modlitwa nigdy nie jest i nigdy nie była magiczną różdżką, która sprawia, że wszystko idzie zgodnie z oczekiwaniami. Prawdziwa, głęboka modlitwa jest zawsze dialogiem, chociaż odpowiedź od Boga, jaką otrzymujemy w ten czy inny sposób (czyli coś nam się przydarza w rzeczywistości lub po prostu w naszym życiu wewnętrznym) prawie nigdy nie jest natychmiastowa.

My, istoty ludzkie, nie powinniśmy modlić się o rzeczy, o których wiemy, że są niemożliwe, jak choćby modlitwa o zawieszenie praw grawitacji. Jak ujął to Abraham Joshua Heschel:

Modlitwa nie może przynieść wody na wyschnięte pola, naprawić zerwanego mostu lub odbudować zrujnowanego miasta; ale modlitwa może nawodnić jałową duszę, naprawić złamane serce i odbudować osłabioną wolę.

Z pewnością granica między tym, co jest możliwe, a tym, co nie jest, nie jest wyryta w kamieniu, nie jest jasno zdefiniowana. Jest to kwestia naszej wiary i naszej mądrości. Ludzie wielkiej wiary wyznaczają tę granicę gdzie indziej niż ludzie małej wiary. Niektórzy ludzie sądzą, że modlitwa nigdy nie ma bezpośredniego, obiektywnego wpływu na rzeczywistość. Niektórzy z nich uważają, że modlitwa w ogóle nie ma żadnego znaczenia; dla innych modlitwa jest tylko narzędziem autorefleksji lub samoprogramowania. Ale w moim przekonaniu w naszych czasach możliwy jest też inny sposób rozumienia modlitwy, bardziej obiektywny niż autorefleksja i samoprogramowanie.

Jestem głęboko przekonany, że to, czego dziś potrzebujemy, to fundamentalne rozróżnienie między teologią przyrody a teologią ducha. Tanach oraz literatura rabiniczna nie czynią między nimi wyraźnego rozróżnienia; jednak na przestrzeni historii odkryliśmy, że sfera przyrody i ducha to oddzielne obszary, którymi rządzą różne zestawy praw i zasad, mimo że uzupełniają się one i są mocno od siebie zależne. Rozwiązaniem, które bym zaproponował, jest teistyczna teologia ducha i deistyczna teologia przyrody. Krótko mówiąc, tylko duchowość i wszystko, co należy do sfery ludzkiej woli, może być bezpośrednio kontrolowane przez nas i przez Boga. Sfera przyrody została odgórnie zaprogramowana przez Boga i jako taka nie może być przedmiotem arbitralnych decyzji ani chwilowych zmian. Granica między ludzkim wolnym wyborem a determinizmem przyrody jest jednocześnie granicą między teologią a nauką. Obie dziedziny działają w różny sposób, według odmiennych zasad, założeń i postulatów.

W jakiej zatem dziedzinie modlitwa będzie działać zgodnie z tego rodzaju filozofią? Odpowiedź brzmi: w każdej dziedzinie, w której dochodzi do podejmowania decyzji przez człowieka. W świecie istnieje pewien stopień wolności. Jednak nasza wolność nie jest absolutna i w sferze ludzkiej wolności nadal mamy do czynienia z siłami, które wpływają na nasze doświadczenia i decyzje. Nie wszystko w naszym życiu jest tak naprawdę zdeterminowane, wręcz przeciwnie, wiele doświadczanych przez nas rzeczy są niemal tylko i wyłącznie konsekwencjami naszych wyborów i decyzji. Przykładem może być choćby bycie chorym lub zdrowym. Wszystko co robimy ma realne, obiektywne konsekwencje, które często są długoterminowe i trwałe.

W sferze ludzkiej wolności jednym z czynników, który prowadzi do pozytywnych bądź negatywnych rezultatów, jest modlitwa (lub jej brak). Nigdy nie będziemy tego pewni, ale może to być kluczowy czynnik, który zadecyduje o tym, czy sprawy potoczą się w taką czy inną stronę. Czynnik ludzki otwiera przestrzeń dla boskiego działania. Dlatego wszędzie tam, gdzie ludzka decyzja odgrywa jakąś rolę, tam modlitwa również może odgrywać rolę. Dlatego kiedy chcę, aby coś się wydarzyło, modlę się o to.

Decyzje medyczne – właśnie tam podejmowanie decyzji jest kluczowe i decyduje o sprawach życia i śmierci. Możesz się wyleczyć lub uratować dzięki dobrej decyzji i zabić się za sprawą decyzji złej, bezmyślnej lub niemrawej. W dawnych czasach, kiedy ludzie mieli znacznie mniejszą kontrolę nad rzeczywistością, było to codzienne doświadczenie. W obecnych czasach nasza kontrola nad rzeczywistością i zjawiskami naturalnymi ogromnie się rozszerzyła, lecz mimo to od czasu do czasu pojawia się owo doświadczenie całkowitej niepewności i braku kontroli. Dlatego bardzo ważne jest, aby być roztropnie przygotowanym do podejmowania w takich chwilach dobrych decyzji, ponieważ stawka może być niezwykle wysoka. „Roztropne przygotowanie” oznacza również przygotowanie duchowe poprzez żywienie nadziei i stawanie po stronie prawdziwych wartości.

Ilekroć w grę wchodzi wolna wola i swobodne podejmowanie decyzji – nie ma ścisłego determinizmu, mamy tylko do czynienia z siłami i czynnikami, które możemy zaakceptować lub którym możemy się przeciwstawić. W tym momencie rozum i nauka niczego nie narzucają; stają się tylko narzędziem, pomocnym narzędziem do podejmowania dobrych, właściwych decyzji. W sferze ludzkiej wolności kluczową rolę odgrywają nadzieja, wiara i motywacja. Myślimy o sobie i o naszych ciałach i traktujemy nasze ciała zgodnie z ideologią i systemem wartości, które uznajemy. Nasz los zależy od tego, w co wierzymy, a także od tego, jak bardzo jesteśmy zdeterminowani, zmotywowani i odpowiedzialni. Na przykład możesz pojechać do knajpy, upić się i zginąć w drodze powrotnej, jadąc po pijanemu na autostradzie. Możesz zostać w domu, przeczytać książkę lub obejrzeć film i dzięki temu pozostać przy życiu. Oczywiście nic takiego nie musi się zdarzyć, jeśli jesteś osobą odpowiedzialną; dla myślących i odpowiedzialnych ludzi przykład, który właśnie podałem, jest fałszywą alternatywą. Nadal możesz wybrać się do knajpy, ale wydać trochę więcej pieniędzy i zamówić taksówkę lub Ubera. Jaki ma to związek z modlitwą? Modlitwa wpaja nam wszystko, o czym mówi nasza religia: poglądy w kwestii znaczenia życia w społeczeństwie, znaczenia wszechświata, struktury wartości, znaczenia samokontroli, odpowiedzialności itp. Modlitwa żydowska jest również ważnym składnikiem żydowskiej tożsamości i wszystkiego, co uważamy za żydowskie wartości. Wszystko to jest nam wpajane poprzez modlitwę i zadecyduje o naszym losie – poprzez nasze własne działania lub ich brak.

מִי יִחְיֶה, וּמִי יָמוּת, מִי בְקִצּוֹ, וּמִי לֹא בְּקִצּוֹ, מִי בַמַּיִם, וּמִי בָאֵשׁ, מִי בַחֶרֶב, וּמִי בַחַיָּה, מִי בָרָעָב, וּמִי בַצָּמָא, (…) מִי יַעֲנִי, וּמִי יַעֲשִׁיר, מִי יֻשְׁפַּל, וּמִי יָרוּם.

Kto będzie żył, a kto umrze, kto w odpowiednim czasie, a kto śmiercią przedwczesną, kto od wody, a kto od ognia, kto od miecza, a kto od dzikiego zwierzęcia, kto z głodu, a kto z pragnienia (…) kto zubożeje, a kto się wzbogaci, kto będzie poniżany, a kto wywyższany. (Unetane Tokef)

Szabat szalom i szana towa!

Tłum. Marzena Szymańska-Błotnicka